Info voor reizigers: vulkaanuitbarsting Fagradalsfjall in IJsland (met regelmatige updates)

Naar aanleiding van een mogelijke vulkaanuitbarsting op IJsland vroegen we onze IJslandspecialist, Mario Coppens, wat verduidelijking te geven aan onze reizigers. Deze blog wordt geüpdatet als er nieuwe info verschijnt. Voor reizigers met reisplannen of reizigers die binnenkort zullen vertrekken is er momenteel geen direct risico aanwezig.

Update 07/12/2023:
Kans op uitbarsting kleiner

Volgens het IJslands Meteorologisch Instituut is de lava-instroom in de dike (ondergrondse verticale scheur) die op 10 november ontstond, naar alle waarschijnlijkheid gestopt. De dike liep van de geothermische energiecentrale Svartsengi (zowat het episch centrum van de voorbije vulkanische activiteit) naar het dorpje Grindavík dat momenteel nog altijd ontruimd is. De kans op een uitbarsting langs de dike is daardoor klein geworden.

Desalniettemin gaat de ophoping van magma onder Svartsengi wel nog door en blijven wetenschappers alles nauwgezet in de gaten houden.

Update 28/11/2023:
Dreigingsniveau verlaagd

Het dreigingsniveau voor het dorpje Grindavík werd bijgesteld van oranje naar geel. Wetenschappers gaan er meer en meer van uit dat een uitbarsting in het dorpje zelf zeer klein is.

De meest waarschijnlijke locatie is ten noorden van het dorpje tussen de Sýlingarfell en Hagafell bergen. En hoewel de kans op een uitbarsting nog altijd zeer reëel is, neemt die waarschijnlijkheid ook af naarmate de dagen verstrijken.

Ondertussen liet de IJslandse overheid weten dat de inwoners van Grindavík, die mogelijk voor een lange periode niet meer naar hun dorp kunnen terugkeren, financiële ondersteuning zouden krijgen. Ook tijdelijke woningen zouden worden aangeboden. Heel wat infrastructuur werd beschadigd waardoor een terugkeer, zelfs nadat de vulkaandreiging achter de rug is, niet onmiddellijk kan.

Update 23/11/2023:
Voorspellingen door Meteorologisch Instituut bijgesteld

Aan de hand van satellietbeelden heeft het IJslands Meteorologisch Instituut de voorspellingen bijgesteld.
De meest waarschijnlijke locatie van een uitbarsting ligt iets ten noorden van het dorpje Grindavík (= zone C).

Update 15/11/’23:
Algemene info door collega en IJsland-specialist Mario Coppens

“Ik ben sinds het jaar 2000 fulltime bezig met het organiseren van reizen naar IJsland en merk in situaties als deze telkens een begrijpelijke bezorgdheid bij potentiële klanten en reizigers die klaarstaan om af te reizen naar IJsland.

Het is vooral belangrijk te weten dat een uitbarsting een zeer lokaal gegeven is en dat de meeste uitbarstingen op IJsland eerder klassiek te noemen zijn. Dus geen grote lava-explosies of enorme eruptiewolken.

De afgelopen drie jaar hebben er op dezelfde locatie (Fagradalsfjall) drie gelijkaardige uitbarstingen plaatsgevonden zonder enige impact. De eerste duurde 6 maanden, de tweede 3 weken en de derde ongeveer 4 weken. De uitbarstingen kregen weinig of geen media aandacht, maar doordat ze relatief gemakkelijk bereikbaar waren, lokten ze wel veel toeristen.

Gezien nu het dorpje Grindavík werd geëvacueerd, omdat er een grote kans bestaat dat de nieuwe uitbarsting in de onmiddellijke omgeving zou kunnen ontstaan, krijgt IJsland ineens veel media-aandacht, maar het blijft hetzelfde soort uitbarsting.

Dergelijke uitbarstingen vormen vooral voor de onmiddellijke omgeving een potentieel gevaar omdat de lava alle infrastructuur kan beschadigen. De vorige uitbarstingen gebeurden ver weg van enige bewoning waardoor het voor toeristen eerder een kans was om een uitbarsting mee te maken.

Uitbarstingen die onder een gletsjer plaatsvinden, zoals de Eyjafjallajökull-vulkaan in 2010, zijn van een ander kaliber. Als alle ijs boven de krater smelt, kan er in de krater een soort ‘friteuse-effect’ worden gecreëerd. Smeltwater komt dan in contact met lava en kan enorme explosies veroorzaken met kilometershoge aswolken.

Op IJsland komt een uitbarsting onder een van de gletsjers af en toe voor, maar in 99% van de gevallen geraakt de lava niet door de dikke ijslaag waardoor er ook geen zichtbare gevolgen zijn. Het vele smeltwater dat hierdoor ontstaat, kan dan wel voor een ‘jökulhlaup’ zorgen.

Smeltwater wordt meestal opgeslagen in ondergrondse gletsjermeren. Door de snelle toename van het waterpeil in het meer kan een plotselinge uitbarsting, jökulhlaup, van water voorkomen. Het stroomt dan als een soort vloedgolf van onder de gletsjer en spoelt alles weg. Hierdoor kunnen grote spoelvlaktes ontstaan. De zwarte woestijn van Skeiðarársandur, nabij het Skaftafell Nationaal Park, is hier een mooi voorbeeld van.

Maar net zoals bij vulkaanuitbarstingen hangt alles af van de lokale omstandigheden. Soms gaat het effectief om vloedgolven en soms om slechts een verhoging van het waterpeil in de gletsjerrivieren.

Hoe dan ook worden alle vulkaansystemen op IJsland constant gemonitord door specialisten waardoor men relatief goede voorspellingen kan maken en er voor kan zorgen dat de bevolking geen gevaar loopt.

Gelukkig komen uitbarstingen in de onmiddellijke omgeving van dorpen en stadjes zelden voor, maar het is een gegeven waar de IJslanders bewust van zijn en waarmee ze hebben leren leven. Voor toeristen kan het een uitzonderlijke bonus zijn om de kracht van de aarde van kortbij mee te maken zolang het geen ramptoerisme wordt.