Info voor reizigers: vulkaanuitbarsting Fagradalsfjall (met regelmatige updates)

Naar aanleiding van een mogelijke vulkaanuitbarsting op IJsland vroegen we onze IJslandspecialist, Mario Coppens, wat verduidelijking te geven aan onze reizigers. Deze blog wordt geüpdatet als er nieuwe info verschijnt. Voor reizigers met reisplannen of reizigers die binnenkort zullen vertrekken is er momenteel geen direct risico aanwezig.

Update 22/04/2024

Stand van zaken

Een dikke maand na de uitbarsting van 16 maart is één van de drie kraters nog steeds actief. Omdat de uitbarsting vrijwel onmiddellijk in intensiteit afnam, nam men aan dat deze van korte duur zou zijn. Maar op dit moment stroomt er nog altijd lava uit de hoofdkrater, zij het in een stabiel tempo.
Wetenschappers verwachten een toename in activiteit of zelfs een extra uitbarsting in de directe omgeving als gevolg van de opnieuw toenemende ondergrondse spanning.

Update 22/03/2024

De impact van een kleine vulkaan

Op het IJslandse schiereiland Reykjanes is iets opmerkelijks aan de hand. Het vulkanisch systeem van Svartsengi is sinds december vorig jaar ontwaakt uit een diepe slaap. Vier maanden en evenveel uitbarstingen later, wordt er zelfs gefluisterd dat het proces van korte uitbarstingen die om de zoveel weken voorkomen, wel eens van lange duur zou kunnen zijn.

Niet iets om onmiddellijk van wakker te liggen, want over het algemeen is de impact van de uitbarstingen te verwaarlozen. Tenzij je toevallig in Grindavík woont, het dorpje vlakbij. De inwoners zagen er hun toekomstplannen abrupt verstoord toen ze eind vorig jaar geëvacueerd werden vanwege de voorspelde uitbarsting. De meesten hebben een ander (tijdelijk) onderkomen gezocht of gekregen, maar zullen wellicht niet meer terugkeren. Gelukkig heeft de IJslandse overheid besloten om de huizen op te kopen, waardoor een deel van de onzekerheid over de toekomst voor de inwoners is weggenomen.

Maar er is meer aan de hand. De evacuatie van het dorpje bracht IJsland onder de aandacht van de wereldmedia. En dat nieuws was niet altijd correct vanwege sensatiezucht. Zelfs de BBC maakte zich, al dan niet bewust, schuldig aan het verspreiden van nepnieuws. In de Verenigde Staten leidde verkeerde informatie tot een negatief reisadvies voor wie naar IJsland wilde. Dit alles heeft ervoor gezorgd dat de toeristische motor op IJsland momenteel sputtert, terwijl er eigenlijk niets aan de hand is.

Of hoe een kleine vulkaan toch een grote impact heeft.

Update 18/03/2024

Een vierde uitbarsting sinds december

Zaterdagavond, 16 maart, scheurde de grond nogmaals open ten noorden van Grindavík. Het betrof opnieuw een spleeteruptie, deze keer met een lengte van ongeveer 2,9 km, waarbij uiteindelijk 3 locaties overbleven waaruit lava stroomde. Vierentwintig uur na de uitbarsting was de kracht al sterk afgenomen, waardoor wordt vermoed dat de uitbarsting vandaag, 18 maart, tot een einde zal komen.
Grindavík werd deze keer niet bedreigd door een lavastroom. Weg 43, de kortste verbinding tussen het dorpje en de hoofdas richting Reykjavík, raakte wel weer overstroomd.

Update 28/02/2024

De volgende uitbarsting komt eraan

Volgens IJslandse vulkanologen is de magmakamer onder Svartsengi opnieuw volledig gevuld en is de druk onder de aardkorst zodanig groot dat een nieuwe uitbarsting wordt verwacht in de komende dagen. Het is een scenario dat ondertussen gekend is en wellicht nog maanden tot zelfs jaren kan duren.

Update 13/02/2024:

Grindavík: de beslissing is gevallen

Na de korte maar krachtige uitbarsting van vorige week, heeft de IJslandse overheid beslist om de inwoners van het al maandenlang getroffen dorpje Grindavík te ontzorgen. De bewoners krijgen de kans om hun woning aan de staat te verkopen tegen 95% van de waarde van hun brandverzekering. Wellicht is niet iedereen tevreden met de hoogte van het bedrag en vermoedelijk zullen er nog punten en komma’s moeten worden verplaatst in het definitieve voorstel, maar het zorgt ervoor dat de inwoners van het dorpje, hoe lastig het ook is, opnieuw vooruit kunnen en moeten kijken.

Update 09/02/2024:

Nieuwe uitbarsting op Reykjanes schiereiland

Op 8 februari begon rond 6.00 uur ’s ochtends een nieuwe uitbarsting op het schiereiland Reykjanes. Dit is de zesde vulkaanuitbarsting in drie jaar tijd op het schiereiland en de derde sinds december vorig jaar.

De kloof strekt zich uit van Sundhnúkur in het zuiden tot de oostelijke punt van Stóra-Skógafell en heeft opnieuw een lengte van ongeveer 3 kilometer. Deskundigen voorspellen dat de uitbarsting niet lang zal duren, men schat dat het ongeveer 80u zou kunnen duren.

Hoewel er geen onmiddellijk gevaar is, heeft de IJslandse regering besloten de noodtoestand af te kondigen vanwege verstoringen in de warmwatervoorziening in de regio Suðurnes. Dat komt omdat de lava een warmwaterleiding heeft beschadigd, wat leidt tot een tekort aan warm water in het gebied.

Gelukkig heeft ook deze eruptie geen impact op het vliegverkeer en reizigers ter plaatse.

Update 30/01/2024:

Grindavík

De inwoners van Grindavík konden gisteren voor het eerst sinds de uitbarsting op 14 januari terugkeren naar hun woningen. Onder strikte voorwaarden kregen ze de mogelijkheid om gedurende 3 uur extra persoonlijke bezittingen te verzamelen.

Ondertussen wordt er nog steeds gewerkt aan de herstelling van de infrastructuur en het veiligstellen van ontstane scheuren en zinkgaten.

Hoewel er al enkele mogelijke scenario’s zijn geopperd met betrekking tot de toekomst van het dorp (zoals het opkopen van gronden of een volledige herstelling, vergelijkbaar met wat op Heimaey, de Westman-eilanden, is gebeurd na de uitbarsting van de Eldfell-vulkaan), heeft de overheid nog geen definitieve beslissing genomen.

Het vulkanisch systeem onder Svartsengi blijft zich ondertussen nog altijd vullen met magma.

Update 18/01/2024:

Het vulkanisch systeem staat op ‘repeat’

De toekomst van Grindavík blijft onzeker. Nu men bezig is met het herstellen van de nutsvoorzieningen in het dorpje, lijkt het erop dat het vulkanische systeem onder Svartsengi zich opnieuw vult met magma.
Het IJslands Meteorologisch Instituut (IMO) laat weten dat zolang dit gaande is, de recente geschiedenis zich vermoedelijk zal blijven herhalen. Het gebied fungeert duidelijk als het drukventiel van de ondergrondse magmastroom.
Eergisteren, tijdens een bijeenkomst met de inwoners van Grindavík, enkele ministers en wetenschappers, vroegen de inwoners niet alleen om verdere steun, maar ook om een definitieve beslissing te nemen over de toekomst van het dorp.

Update 16/01/2024:

De uitbarsting is gestopt

De uitbarsting net ten noorden van Grindavík, waarvan de lavastroom het dorpje bedreigde, was gisteren al ten einde gekomen. Sinds vannacht is ook de meer noordelijke uitbarsting gestopt. De lavastroom van die uitbarsting werd succesvol afgeleid door de bestaande lavadammen.

In het dorpje zelf zijn er momenteel geen nutsvoorzieningen meer beschikbaar.
Daarnaast werden er ook extra crevassen (scheuren) geconstateerd die het dorp en het land errond verder hebben aangetast. Het is nog afwachten om de exacte situatie volledig te kunnen inschatten.

Update 15/01/2024:

Nieuwe vulkaanuitbarsting

Gisterenochtend, net na de evacuatie van het dorpje Grindavík (het dorpje werd vorig jaar al eens ontruimd), is een nieuwe uitbarsting waargenomen ten noorden van het dorp. Het betreft een spleeteruptie met een lengte van ongeveer 900 m.
Rond het middaguur vond er een tweede uitbarsting plaats aan de rand van Grindavík. Hierbij gaat het om een scheur van ongeveer 150 m waarvan de lava in de richting van het dorp stroomt. Doordat de locatie van de tweede uitbarsting achter de lavadam ligt, die sinds 18 december werd gebouwd, zijn ondertussen drie van de meest noordelijke huizen in vlammen opgegaan. De uitstroom van lava is daar weliswaar wat afgenomen, maar het gevaar dat nog huizen getroffen worden, is niet helemaal van de baan.

Ook weg 43, de hoofdweg tussen het dorp en weg 41 die verder naar Reykjavík leidt, ligt ondertussen onder de lavastroom. De weg langs de zuidkust van het schiereiland blijft gevrijwaard.

Momenteel wordt met man en macht gewerkt om erger te voorkomen.

Hoelang de uitbarsting zal duren, is niet te voorspellen.
Wat de verdere gevolgen zijn voor het dorpje, zal de komende uren duidelijk worden.

Reizigers die momenteel op IJsland verblijven of binnenkort vertrekken, hoeven zich geen zorgen te maken. De uitbarsting heeft geen enkele invloed op het reisverloop. 

Uiteraard is het gebied rond de uitbarsting volledig afgesloten omwille van het gevaar en om ramptoerisme te voorkomen.

Het onzekere gevoel dat de inwoners van Grindavík momenteel moeten dragen, is moeilijk voor te stellen, maar we hopen op de veiligheid en het welzijn van alle betrokkenen.

Update 11/01/2024:

Stilte voor de uitbarsting

De ondergrondse druk bevindt zich momenteel op een vergelijkbaar niveau als vlak voor de uitbarsting op 18 december. Net als toen is er op dit moment weinig seismische activiteit. Volgens het IJslands Meteorologisch Instituut is de kans zeer groot dat er op korte termijn een nieuwe intrusie optreedt, wat mogelijk tot een uitbarsting kan leiden. De inwoners van Grindavík werden gevraagd om zich voor te bereiden op een eventuele last minute evacuatie.

Update 03/01/2024:

Ondergrondse druk

De stijging van het landoppervlak rondom Svartsengi neemt af, wat suggereert dat de ondergrondse druk toeneemt. Deze opbouwende druk moet vroeg of laat een uitweg vinden. Dit kan resulteren in een nieuwe vulkanische uitbarsting of het ontstaan van een ondergrondse breuk (intrusie) die gevuld wordt met magma. Als er een nieuwe vulkanische uitbarsting volgt, gaan wetenschappers ervan uit dat deze op dezelfde locatie zal plaatsvinden als de uitbarsting van 18 december.

Update 28/12/2023:

Reële kans op een nieuwe uitbarsting

Terwijl de inwoners van Grindavík opgelucht huiswaarts keerden om te genieten van de feestdagen, zijn er tekenen van een mogelijke nieuwe vulkanische uitbarsting. Het land rondom Svartsengi is terug gerezen tot op hetzelfde peil als 1 week voor de uitbarsting van 18 december. Wetenschappers gaan er dan ook van uit dat er op korte termijn een nieuwe, gelijkaardige uitbarsting volgt.

Update 22/12/2023:

De uitbarsting is waarschijnlijk voorbij

Hoewel de uitbarsting nog niet officieel is geëindigd, is er geen waarneembare lava-uitstroom meer.

Update 21/12/2023:

Nog 2 actieve kraters

De kracht van de spleeteruptie blijft afnemen. Gisterenavond, na een controlevlucht van het het IJslands Meteorologisch Instituut, bleek dat er nog uit 2 kraters lava vloeide.

Update 20/12/2023:

De uitbarsting stabiliseert

De kracht van de uitbarsting is afgenomen.
Van de 4 km lange scheur is nu nog een derde actief met 3 kraters waaruit lava stroomt. Dit wil niet zeggen dat de uitbarsting aan het uitdoven is. Het is een normaal proces waarbij de ‘vuurkracht’ van de eerste uren stabiliseert. Hoelang de uitbarsting zal duren, kan niet voorspeld worden.

Het land rondom Svartsengi is ondertussen zo’n 5 cm gezakt nadat het sinds 10 november, na de vorming van de onderaardse magmatunnel, ongeveer 35 cm werd opgestuwd.

De inwoners van Grindavík zijn momenteel gerustgesteld. Zoals de uitbarsting zich nu verder ontwikkelt, lijkt het dorpje gespaard te blijven. Terugkeren naar huis om er kerst te vieren, is echter niet aan de orde.

Update 19/12/2023:

De uitbarsting is een feit!

De kwestie of de slapende vulkaan zou ontwaken, is beantwoord!

WAT IS ER GEBEURD?

Net voor middernacht brak er een spleeteruptie uit op zo’n drie kilometer ten noordoosten van het dorpje Grindavik. De eruptie heeft een lengte van 4 km en is daarbij een relatief grote uitbarsting die vanaf een grote afstand zichtbaar is vanwege de aanzienlijke hoeveelheid lava.

HOE IS DE SITUATIE DAAR?

Zoals eerder aangegeven, gaat het om een klassieke uitbarsting zonder aswolk. Voorlopige observaties wijzen uit dat de locatie van de uitbarsting gunstig is voor het dorpje en de weinige infrastructuur in de onmiddellijke omgeving.

ZAL DE SITUATIE NOG VERANDEREN?

IJslandse vulkanologen gaan ervan uit dat de scheur de komende uren zal transformeren in verschillende kraters met lava-uitstroom. 

IS ER GEVAAR VOOR REIZIGERS?

Uiteraard is het gebied momenteel nog altijd afgesloten en alleen toegankelijk voor wetenschappers. Reizigers die momenteel op IJsland verblijven of binnenkort vertrekken, hoeven zich geen zorgen te maken. De uitbarsting heeft geen enkele invloed op het reisverloop. 

WAAR KAN IK MEER INFO VINDEN?

• Safetravel.is is een uitstekende bron voor alle officiële berichtgeving wat betreft veiligheid en verkeer.

• Live de beelden meevolgen? Dat kan via deze link.

• Gisteren legde de webcam van RÚV het spectaculaire begin van de eruptie in de Sundhnúka-krater vast. Bekijk hier de versnelde weergave van de eerste 20 minuten van dit fenomeen. De beelden tonen de ontzagwekkende opening en de uitbreiding van de kloof, een waar spektakel
  

Update 15/12/2023:

Geologische radiostilte

Sinds de update van 7 december zijn er geen noemenswaardige veranderingen gebeurd. Het land rondom de Svartsengi energiecentrale blijft wel nog altijd stijgen door onderaardse druk. Het proces lijkt af te zwakken, maar is nog niet gestopt.

Update 07/12/2023:

Kans op uitbarsting kleiner

Volgens het IJslands Meteorologisch Instituut is de lava-instroom in de dike (ondergrondse verticale scheur) die op 10 november ontstond, naar alle waarschijnlijkheid gestopt. De dike liep van de geothermische energiecentrale Svartsengi (zowat het episch centrum van de voorbije vulkanische activiteit) naar het dorpje Grindavík dat momenteel nog altijd ontruimd is. De kans op een uitbarsting langs de dike is daardoor klein geworden.

Desalniettemin gaat de ophoping van magma onder Svartsengi wel nog door en blijven wetenschappers alles nauwgezet in de gaten houden.

Update 28/11/2023:

Dreigingsniveau verlaagd

Het dreigingsniveau voor het dorpje Grindavík werd bijgesteld van oranje naar geel. Wetenschappers gaan er meer en meer van uit dat een uitbarsting in het dorpje zelf zeer klein is.

De meest waarschijnlijke locatie is ten noorden van het dorpje tussen de Sýlingarfell en Hagafell bergen. En hoewel de kans op een uitbarsting nog altijd zeer reëel is, neemt die waarschijnlijkheid ook af naarmate de dagen verstrijken.

Ondertussen liet de IJslandse overheid weten dat de inwoners van Grindavík, die mogelijk voor een lange periode niet meer naar hun dorp kunnen terugkeren, financiële ondersteuning zouden krijgen. Ook tijdelijke woningen zouden worden aangeboden. Heel wat infrastructuur werd beschadigd waardoor een terugkeer, zelfs nadat de vulkaandreiging achter de rug is, niet onmiddellijk kan.

Update 23/11/2023:

Voorspellingen door Meteorologisch Instituut bijgesteld

Aan de hand van satellietbeelden heeft het IJslands Meteorologisch Instituut de voorspellingen bijgesteld.
De meest waarschijnlijke locatie van een uitbarsting ligt iets ten noorden van het dorpje Grindavík (= zone C).

Update 15/11/2023:

Algemene info door collega en IJsland-specialist Mario Coppens

“Ik ben sinds het jaar 2000 fulltime bezig met het organiseren van reizen naar IJsland en merk in situaties als deze telkens een begrijpelijke bezorgdheid bij potentiële klanten en reizigers die klaarstaan om af te reizen naar IJsland.

Het is vooral belangrijk te weten dat een uitbarsting een zeer lokaal gegeven is en dat de meeste uitbarstingen op IJsland eerder klassiek te noemen zijn. Dus geen grote lava-explosies of enorme eruptiewolken.

De afgelopen drie jaar hebben er op dezelfde locatie (Fagradalsfjall) drie gelijkaardige uitbarstingen plaatsgevonden zonder enige impact. De eerste duurde 6 maanden, de tweede 3 weken en de derde ongeveer 4 weken. De uitbarstingen kregen weinig of geen media aandacht, maar doordat ze relatief gemakkelijk bereikbaar waren, lokten ze wel veel toeristen.

Gezien nu het dorpje Grindavík werd geëvacueerd, omdat er een grote kans bestaat dat de nieuwe uitbarsting in de onmiddellijke omgeving zou kunnen ontstaan, krijgt IJsland ineens veel media-aandacht, maar het blijft hetzelfde soort uitbarsting.

Dergelijke uitbarstingen vormen vooral voor de onmiddellijke omgeving een potentieel gevaar omdat de lava alle infrastructuur kan beschadigen. De vorige uitbarstingen gebeurden ver weg van enige bewoning waardoor het voor toeristen eerder een kans was om een uitbarsting mee te maken.

Uitbarstingen die onder een gletsjer plaatsvinden, zoals de Eyjafjallajökull-vulkaan in 2010, zijn van een ander kaliber. Als alle ijs boven de krater smelt, kan er in de krater een soort ‘friteuse-effect’ worden gecreëerd. Smeltwater komt dan in contact met lava en kan enorme explosies veroorzaken met kilometershoge aswolken.

Op IJsland komt een uitbarsting onder een van de gletsjers af en toe voor, maar in 99% van de gevallen geraakt de lava niet door de dikke ijslaag waardoor er ook geen zichtbare gevolgen zijn. Het vele smeltwater dat hierdoor ontstaat, kan dan wel voor een ‘jökulhlaup’ zorgen.

Smeltwater wordt meestal opgeslagen in ondergrondse gletsjermeren. Door de snelle toename van het waterpeil in het meer kan een plotselinge uitbarsting, jökulhlaup, van water voorkomen. Het stroomt dan als een soort vloedgolf van onder de gletsjer en spoelt alles weg. Hierdoor kunnen grote spoelvlaktes ontstaan. De zwarte woestijn van Skeiðarársandur, nabij het Skaftafell Nationaal Park, is hier een mooi voorbeeld van.

Maar net zoals bij vulkaanuitbarstingen hangt alles af van de lokale omstandigheden. Soms gaat het effectief om vloedgolven en soms om slechts een verhoging van het waterpeil in de gletsjerrivieren.

Hoe dan ook worden alle vulkaansystemen op IJsland constant gemonitord door specialisten waardoor men relatief goede voorspellingen kan maken en er voor kan zorgen dat de bevolking geen gevaar loopt.

Gelukkig komen uitbarstingen in de onmiddellijke omgeving van dorpen en stadjes zelden voor, maar het is een gegeven waar de IJslanders bewust van zijn en waarmee ze hebben leren leven. Voor toeristen kan het een uitzonderlijke bonus zijn om de kracht van de aarde van kortbij mee te maken zolang het geen ramptoerisme wordt.