Het licht lezen in Scandinavië

Dit is geen oproep om nu allen massaal bomen te gaan knuffelen in Scandinavië, ook al hebben ze er genoeg. Maar wel een teaser om even verder te denken dan de gashendel van de sneeuwscooters, de oorverdovende stilte van de rendiersafari’s, de puur-natuur-sauna’s of het geduldig ijsvissen – ook al zijn dat allemaal unieke Scandinavische belevenissen, must do-aanraders en zonder twijfel topavonturen! Maar er is nog zoveel anders te ontdekken in de nok van Europa.

Even terug in de tijd, maar niet té ver. Toen de rendieren nog spraken, er van begin november tot eind april gegarandeerd elke dag sneeuw lag en het begrip ‘luxe’ in de materialistische betekenis van het woord er nog niet bestond, toen was het Hoge Noorden qua toerisme – excusez le mot – een ontwikkelingsland. Alleen uitgewaaide diehards vonden er de weg naartoe, net als de muggen in augustus naar Lapland. Uiteraard namen bepaalde landen en regio’s met verloop van tijd het voortouw, met name Fins Lapland was de grote gangmaker.

Maar globaal bekeken bleef dit stuk van de wereld echter voer voor specialisten. Twee voorbeelden: het fantastische IJsland leerden we pas kennen na de bankencrisis van 2008, en de Faeröer-archipel is anno vandaag nog steeds bijna onontgonnen, half braakliggend toeristisch terrein. Die trage toeristische evolutie is nu – in uitzwetende post-corona-tijden – een voordeel. Als het virus één ding heeft veranderd in ons reisstrategisch inzicht, is het dat we nu wereldwijd kritischer kijken naar overtoerisme. Veel en groot is na Covid-19 veel minder interessant geworden. Massatoerisme staat onder druk, zeker in de pejoratieve betekenis van het woord. Remote en ‘off the beaten track’ zijn niet langer modewoorden, maar doe-woorden. Al in de periode voor corona sluimerde het conflict tussen bulk en boutique, en de pandemie heeft de evolutie van de eerste naar de tweede vorm van reizen alleen maar versneld.

Scandinavië was de voorbije vijf jaar al aan een populariteitsspurt bezig, en het zou dankzij de zoektocht naar ‘het nieuwe anders’ nog wel eens een stuk op dat elan kunnen doorgaan. “De Noren hopen dat de ‘social distancing’-regel van anderhalve meter snel wordt afgeschaft, dan kunnen ze weer de van oudsher gebruikelijke vijf-meter-regel toepassen”, liet de in Noorwegen wonende Benjamin Taeymans van touroperator Noorderhuis zich enkele weken geleden lachend ontvallen. Leuk grapje. Maar met een inhoudelijke boodschap: namelijk dat de coronapandemie ertoe geleid heeft dat de globale interesse voor vakanties in Scandinavië (waar er nog ruimte in overvloed is) alleen maar groter is geworden.

Lonkend als een zalm op de grill

Waar moeten we allemaal voor vallen? De mooiste autoroutes ter wereld, iemand? Échte chauffeurs worden verwacht op de achttien mooiste Toeristische Routes in Noorwegen, die luidens National Geographic tot de 100 mooiste wegen ter wereld behoren. Zou u het nog niet beseffen: Noorwegen is het Nieuw-Zeeland van Europa. Zonder de wijn spijtig genoeg, maar dat is een detail. Hurtigruten, iemand? Motto: ‘De mooiste zeereis ter wereld voor wie niet van cruisen houdt’. Het meest bekende product van deze meer dan 125 jaar oude Noorse veer- en transportdienst is namelijk de historische route die dagelijks langs de Noorse westkust vaart. Tussen Kirkenes en Bergen doet die 34 havens aan, goed voor een traject van 134 uur en 2626 kilometer.

Niet zo lang geleden was het kusttraject vooral een ferryroute voor de locals: sommige dorpen zijn ’s winters van de wereld afgesloten en kunnen alleen bereikt worden via de zee, omdat die ijsvrij blijft. Maar met de jaren vinden ook steeds meer internationale slow travel-reizigers hier hun gading. De postboot werd een verkapt klein cruiseschip, maar wist alle charme te bewaren. Design en architectuur, iemand? Het operahuis van Oslo; ‘Under’, het eerste onderwaterrestaurant van Scandinavië in de uiterste zuidtip van Noorwegen; het drijvende en dus winters ingevroren Arctic Bath Hotel & Spa in Zweden… de voorbije jaren lieten de Scandinaven ons regelmatig de wenkbrauwen optrekken.

En er is nog meer onderweg: de Deense studio Dorte Mandrup bouwt een walvissen-viewpoint op het Noorse schiereiland Andenes (ten noorden van de Lofoten): het gebouw heeft de vorm van het dier en gaat volledig op in het landschap. Ter hoogte van de poolcirkel wordt ‘Svart Hotel’ vóór de Noorse Almlifjellet-gletsjer gebouwd. Dit cirkelvormige hotel zal meer energie leveren dan het verbruikt, omdat het ook fungeert als waterkrachtcentrale – aangevuld met zonnepanelen. Food, iemand? Maaemo (letterlijk: Moeder Aarde) kreeg in 2016 met haar ‘recht uit de grond en recht uit de zee’-keuken een derde Michelinster toebedeeld, meteen het enige Noorse restaurant met die score en naast Geranium in Kopenhagen ook het eerste Scandinavische restaurant met drie sterren. Ondertussen wordt het globale aanbod aan sterrenzaken in Scandinavië met het jaar groter.

Ook design tussen de oren

Vijf jaar geleden werden we overspoeld door een nieuw begrip: hygge. Is deze oorspronkelijk Deense maar ondertussen wijd en zijd geëxporteerde levensstijl hét geheim voor toekomstig Scandinavisch (reis)geluk? Er is geen concrete vertaling voor ‘hygge’, maar als we er dan toch een Nederlands woord op moeten plakken, is dat misschien wel ‘gezelligheid’. Het begrip werd ons verduidelijkt met een voorbeeld door Meik Wiking, CEO van het Happiness Research Institute in Kopenhagen: “In december, vlak voor kerst, zat ik met wat vrienden in een oud vakantiehuisje in Zweden. We hadden gewandeld en zaten allemaal moe en doezelig rondom de haard met dikke truien en wollen sokken aan. De enige geluiden die we hoorden, waren het borrelen van de stoofpot op het fornuis, het knappen van het haardvuur en het slikken wanneer iemand een slokje wijn nam. Toen verbrak een van mijn vrienden de stilte met de retorische vraag: ‘Meer hygge dan dit kan het toch niet worden?’ ‘Jawel’, antwoorde een van de meisjes na een poosje: ‘Als het buiten ook nog gaat stormen…’”

Een heel simpele levensstijl dus: quality time doorbrengen met de mensen van wie je houdt. Eén ding mogen we daarbij niet vergeten: de omgeving om hygge optimaal te kunnen beleven, moet voedend zijn, ondersteunend, puur natuur, en vooral authentiek… Opdat één plus één drie zou worden. En zulke wonderplekjes bevinden zich in Scandinavië.

Eerlijk geluk

In 2018 stootte Finland, het land van de duizend meren, Noorwegen van de troon als het gelukkigste land ter wereld. Het jaar voordien stond Denemarken op één. Dat blijkt uit de World Happiness Index van de Verenigde Naties. Hoe dan ook een onderonsje; traditioneel scoren de Scandinavische landen altijd hoog. En toch maakten ze ook fouten. Het Finse Rovaniemi werd, gesterkt door Santa Claus en andere verkleedpartijen, een soort pretpark voor Aziaten op zoek naar het noorderlicht en Instagram-foto’s. Er werden een massa glazen iglo’s gebouwd zodat het noorderlicht rechtstreeks vanuit bed kan bewonderd worden. Dat nog tot daar aan toe, ware het niet dat de aurora borealis op die manier ook commercieel uitgewrongen wordt, alsof je dat unieke fenomeen met een schakelaar aan en af kan zetten – sterker nog, alsof het überhaupt ‘gegarandeerd’ is. Wat dus niet zo is.

Gelukkig verbleken deze randverhalen bij het majestueuze aanbod van Scandinavië. Waarom Noord-Europa voortaan nog meer reisaandacht verdient? Voor de waanzinnige landschappen, de leegte, het dikwijls gure klimaat (voel-dat-je-leeft!), het onvoorspelbaar wilde licht, het echte roadtrip-gevoel. Maar vooral omdat we dit machtige gebied iets te lang onvoldoende op de radar opmerkten.

Gerrit Op de Beeck, reisjournalist en fotograaf,

Oprichter/auteur van het jaarlijkse Scandinavië-magazine 55°/N, dat hybride verschijnt (zowel in print als online en op sociale media).
www.55noord.be